بارنامه هوایی چیست و شامل چه مواردی می‌باشد؟

سند انتقال مالکیت کالا از فروشنده به خریدار، بارنامه نام دارد که در صنعت هوایی، دریایی و زمینی کاربرد دارد. با گذشت زمان و افزایش چشمگیر نیاز به حمل بار هوایی در سراسر جهان، اسناد و مدارکی همچون بارنامه هوایی جهت انجام اموری نظیر بارگیری یا تخلیه بار و ترخیص کالا از گمرک مورد استفاده قرار گرفته‌اند. از آنجا که ارائه این سند برای تاجرانی که حمل و نقل هوایی را برای انتقال محموله خود انتخاب می‌کنند بسیار حائز اهمیت است، لازم است با شناخت تعریف بارنامه هوایی و آشنایی با نکات کلیدی مربوطه نسبت به فعالیت تجاری خود اقدام کنید.

بارنامه حمل و نقل هوایی چیست؟

به طور کلی بارنامه مخفف Bill of lading است و گاهی به صورت B/L نیز نوشته می‌شود. بارنامه‌ها اوراق و اسناد معتبری هستند که برای جابجایی و انتقال محموله توسط شرکت حمل و نقل مورد نظر صادر می‌شوند و براساس نوع حمل و نقل، به سه گروه بارنامه زمینی، بارنامه هوایی و بارنامه دریایی تقسیم می‌شوند.

بارنامه حمل و نقل هوایی یا Air Waybill، رسیدی است که از طرف شرکت حمل و نقل هوایی مربوطه جهت تخلیه و بارگیری کالا ارائه می‌شود و مشخصاتی همچون آدرس فروشنده، مشخصات کامل گیرنده، کد فرودگاه مبدا و مقصد، کد هشت رقمی بارنامه، نام شرکت حمل و نقل و شیوه پرداخت و هزینه باربری را شامل می‌شود. درواقع می‌توان گفت وجود بارنامه، تحویل کالا را به مسئول حمل و نقل به اثبات می‌رساند و از جمله مدارک لازم ترخیص کالا از گمرک می‌باشد که باید ارائه شود.

از آنجا که بارنامه به نوعی رسید کالا می‌باشد، هرگونه ادعایی خلاف اطلاعاتی که در آن درج شده است، بی اعتبار و بی‌ارزش است؛ بنابراین لازم است طرفین قرارداد هنگام تنظیم بارنامه هوایی دقت کافی داشته باشند و تمام موارد ذکر شده، مورد توافق دو طرف معاملات تجاری باشند.

نقش و اهمیت دریافت بارنامه هوایی

بارنامه حمل و نقل هوایی از جهات مختلف حائز اهمیت است و در بسیاری از شرایط کاربرد دارد. بارنامه به نوعی رسید کالا جهت انتقال به مقصد است و نشان دهنده عقد قرارداد حمل بار میان فرستنده و شرکت هواپیمایی می‌باشد. اطلاعات شفافی همچون هزینه کرایه، شیوه پرداخت هزینه‌ها در مبدا و مقصد در این سند درج شده‌اند و به توافق طرفین قرارداد رسیده‌اند. چگونگی حمل کالا، نحوه ارسال و تحویل کالا توسط مسئولان و کارمندان حمل و نقل هوایی نیز برای اطلاع گیرنده کالا بر روی بارنامه هوایی درج شده است و درصورت تقاضای بیمه، این موضوع بر روی بارنامه ثبت خواهد شد.

با صدور بارنامه هوایی توسط شرکت حمل بار هوایی، لازم است ارسال کننده و کارگزار برگه را امضا کنند و این امضا تا زمان تحویل محموله در گمرک مقصد معتبر خواهد بود. همچنین باید بدانید در بالای هرگونه از این اسناد، یک کد سه رقمی در سمت چپ صفحه و کنار آن یک کد هشت رقمی درج شده است. کد سه رقمی ثبت شده در بارنامه هوایی جهت حمل بار هوایی مربوط به شرکت هواپیمایی حمل کننده مورد نظر می‌باشد و کد هشت رقمی درحقیقت همان شماره بارنامه است که بر روی برگه چسبانده شده تا کالاها در گمرک مقصد قابل جداسازی از یکدیگر برای انجام مراحل ترخیص کالا از گمرک باشند.

اطلاعات درج شده در بارنامه حمل بار هوایی

همانطور که اشاره کردیم، در بارنامه هوایی مواردی به صورت واضح و باتوافق طرفین قرارداد ثبت شده‌اند تا خریدار و گمرک از شرایط حمل و نقل کالا مطلع باشند. نام و نشانی فرستنده بار، نام و نشانی گیرنده بار، کد سه حرفی مربوط به فرودگاه مبدا، کد سه حرفی مربوط به فرودگاه مقصد، وزن بار، وزن معادل حجم بار، تعداد بسته‌های بارنامه، هزینه‌های حمل و نقل کالا، شماره پرواز و تاریخ پرواز، اطلاعات و مواردی هستند که در این Air Waybill ذکر شده‌اند.

انواع نسخه‌های Airway Bill

در سراسر جهان بارنامه هوایی را با نام‌های Airway Bill، Air Consignment Note یا Freight Note می‌شناسند. این رسید از سمت شرکت حمل و نقل صادر می‌شود و قابل معامله نمی‌باشد؛ به همین دلیل سند مالکیت به شمار نمی‌آید. لازم است صاحب کالا با دریافت بارنامه حمل و نقل هوایی در مقصد، به شرکت حمل و نقل هواپیمایی مربوطه مراجعه کند تا با تحویل رسید به شرکت، حواله دریافت بار را اخذ کند.

بارنامه ‌های هوایی به طور معمول در 12 نسخه ارائه می‌شوند که از میان این نسخه‌ها، 3 نسخه دارای ارزش تجاری هستند و باقی نسخه‌ها متعلق به به قسمت‌های داخلی شرکت حمل بار هوایی می‌باشند. شرح و کاربرد هر یک از سه نسخه اصلی عبارت است از:

• نسخه اصلی اول (For Carrier): این نسخه برای شرکت حمل کننده یا صادرکننده کالا است.
• رسید اصلی دوم (for Consignee): این نسخه برای تحویل گیرنده کالا است.
• نسخه اصلی سوم (For Shipper): برای فرستنده کالا می‌باشد.

فرستنده کالا پس از تحویل محموله به شرکت حمل و نقل هوایی و دریافت نسخه سوم بارنامه هوایی تا زمانی که رسید را به بانک گیرنده تحویل نداده است، می‌تواند نام و آدرس گیرنده را با مراجعه به شرکت هواپیمایی مورد نظر تغییر دهد. بارنامه هوایی باید شامل مهر شرکت هواپیمایی اطلاعات مربوط به پرواز و تاریخ حرکت و رسیدن آن به مقصد باشد تا بتوان از آن جهت انجام فرایند ترخیص کالا ای گمرک و سایر امور قانونی استفاده کرد.

اهمیت بارنامه هوایی در ترخیص کالا از گمرک

مهمترین علت دریافت و صدور بارنامه هوایی جهت حمل بار هوایی ، امور گمرکی و ترخیص کالا از گمرک است. اطلاعات درج شده در این رسید برای تعیین و برنامه ریزی مدت زمان ترخیص کالا بسیار حائز اهمیت است و از آنجا که طبق نوع کالای وارداتی قوانین حمل و نقل هوایی متفاوت است، امور و تشریفات گمرکی برخی کالاها باید زودتر یا با مراقبت بیشتری صورت بگیرند.

علاوه بر اینکه بارنامه‌های هوایی محموله را با شرایط خاص و ویژه آن ترخیص می‌کنند، می‌توانند نقش بسزایی در تسریع فرایند واردات و صادرات کالا داشته باشند. صاحب کالا برای انجام مراحل ترخیص کالا از گمرک نیار به بارنامه دارد؛ بنابراین لازم است فروشنده بارنامه را همراه با شرایط توافق شده برای خریدار بفرستد. اگر از شیوه‌های پرداخت گشایش اعتبار اسنادی یا برات در معامله استفاده شده باشد، باید بارنامه هوایی به بانک عامل واگذار شود؛ در غیر این صورت انتقال میان خریدار و فروشنده صورت می‌گیرد.

نحوه ارسال بارنامه میان فروشنده و خریدار

همانطور که اشاره کردیم اگر بانک نقش و مسئولیتی در پرداخت هزینه‌های لازم نداشته باشد، انتقال بارنامه میان خریدار و فروشنده به یکی از سه روش تجارت بین المللی که در ادامه معرفی می‌کنیم، صورت می‌گیرد. در یکی از روش‌ها فروشنده مسئول حمل و نقل کالا است و بارنامه هوایی توسط او به خریدار ارائه می‌شود. در روشی دیگر خریدار مسئول حمل و نقل است و لازم است بارنامه توسط وی برای فروشنده فرستاده شود. روش سوم برای زمانی است که فروشنده باید کالا را در محل مورد نظر به دست مشتری برساند و بارنامه باید توسط او به کشور مقصد فرستاده و توسط نماینده او در گمرک مقصد جهت ارجاع به گیرنده، تحویل داده شود.

بارنامه حمل و نقل هوایی الکترونیکی

بارنامه حمل بار هوایی الکترونیکی (e-AWB) در سال 2010 معرفی شد و حدود 9 سال بعد در سال 2019 به عنوان قرارداد حمل و نقل برای همه بارهای هوایی مورد استفاده قرار گرفت. با این وجود هنوز هم از بارنامه‌های کاغذی استفاده می‌شود و در سراسر جهان پذیرفته هستند. در بارنامه‌های الکترونیکی همان اطلاعات و مواردی همچون نام شرکت حمل و نقل، مشخصات، نوع بسته بندی، تعداد، حجم، وزن کالا و.. درج شده‌اند. البته خوب است بدانید الکترونیکی شدن این موضوع به کاهش کاغذ بازی‌ها، راحت‌تر شدن ذخیره اسناد و کنترل بیشتر محموله‌های وارداتی و صادراتی کمک بسیاری در آینده خواهد کرد.

مقررات و دستورالعمل‌های انواع بارنامه

در انواع مختلف بارنامه‌ های هوایی ، زمینی و دریایی که صادر میشوند، مقررات و ضوابطی تعیین شده اند که رعایت آنها برای طرفین قرارداد از جمله صادرکنندگان بارنامه، فرستندگان، گیرندگان و حتی رانندگان ضروری و لازم است. در ادامه برخی از دستورالعمل‌های رایج در رابطه با شرکت‌های حمل و نقل، فرستندگان و گیرندگان را بررسی می‌کنیم.

مقررات مربوط به فرستندگان کالا

اعلام دقیق مشخصات محموله، آدرس دقیق محل بارگیری، آدرس دقیق محل تخلیه بار، ذکر مشخصات گیرنده بار، مشخصات کامل بار مانند تعداد، وزن، طول ارتفاع و حجم، انجام به موقع بارگیری و اعزام آن در زمان مقرر از جمله مسئولیت‌ها و ضوابط رایجی هستند که فرستنده کالا موظف به انجام آنهاست.

مقررات بارنامه هوایی مربوط به شرکت حمل و نقل

تنظیم و تکمیل اطلاعات درج شده در بارنامه جهت حمل بار هوایی مخصوصا کرایه حمل و نقل، صدور بارنامه از مبدا قانونی شرکت به مقصد مورد توافق طرفین قرارداد، دریافت پروانه عبور برای بارهای ترافیکی مختلف و صدور بارنامه تحت پوشش بیمه مسئول حمل و نقل، وظایفی هستند که شرکت حمل ونقل (صادرکنندگان) باید به درستی انجام دهند.

مقررات مربوط به گیرندگان کالا و رانندگان

گیرنده کالا موظف است بار را در زمان تعیین شده به منظور جلوگیری از پرداخت حق توقف تخلیه کند و کرایه حمل و نقل را به مقدار درج شده در بارنامه به مسئول حمل کالا پرداخت کند. علاوه بر این، راننده مسئولیت‌هایی همچون حفظ و نگهداری بارنامه هوایی ، حضور در مبدا هنگام بارگیری، وقت شناسی، حفاظت کامل از محموله بارگیری شده و حضور در محل تخیله بار را تا زمان شروع ترخیص کالا از گمرک بر عهده دارد.

بارنامه هوایی چه نقشی در ترخیص کالا دارد؟

زمانی که صاحبان کالا قصد دارند با استفاده از روش حمل و نقل هوایی محموله تجاری خود را از کشور مبداء به کشور مقصد ارسال نمایند به سندی تحت عنوان بارنامه هوایی نیاز دارند. بار نامه هوایی در اصل سندی است که بین فروشنده محموله تجاری یا همان صادر کننده و شرکت حمل و نقل هوایی منعقد می شود و سپس به دست خریدار می رسد. این سند از جمله مدارک بسیار مهم در روند ترخیص محموله های هوایی از گمرک می باشد و نقش بسیار مهمی در روند ترخیص کالا از گمرک دارد؛ زیرا اطلاعات بسیار مهمی در رابطه با محتویات و سایر اطلاعات مربوط به محموله تجاری وارداتی در این سند ذکر می شود که در هنگام ترخیص کالا از گمرک مورد استفاده قرار می گیرد.

از جمله مزایایی که استفاده از سند بارنامه هوایی برای صاحبان کالا، مسئولین حمل و نقل و کارشناسان گمرک به همراه دارد می توان به این مورد اشاره نمود که نوع کالای وارداتی و میزان حساسیت آن در روند حمل و نقل و بازرسی گمرک مشخص شده و هر کدام از این افراد متوجه می شوند که برای جلوگیری از آسیب دیدن محموله چگونه باید آن را حمل و بررسی نمایند.

نحوه ایجاد airway bill

همان طور که در قسمت قبل اشاره کردیم بارنامه هوایی سندی است که بین صادر کننده کالا و شرکت حمل و نقل هوایی منعقد می شود و به دست خریدار محموله تجاری می رسد. برای این که صادر کننده بتواند بارنامه هوایی را از شرکت حمل و نقل هوایی دریافت نماید باید مراحل زیر را طی نماید:

• پر کردن تمامی اطلاعات خواسته شده در لیست درخواست بارنامه هوایی
• مشخص کردن دقیق مبداء و مقصد محموله تجاری
• ورد کردن تمامی اطلاعات خواسته شده در مورد فروشنده و خریدار محموله تجاری
• دریافت تمامی مجوزهای لازم که با توجه به نوع محموله تجاری برای حمل و نقل آن مورد نیاز است.
• اعلام کردن مشخصاتی چون وزن، تعداد، حجم کالا، ارتفاع و ….
• تاریخ دقیق ارسال بار و رسیدن بار به مقصد
• و …….

تفاوت بارنامه هوایی و معمولی در چیست؟

بارنامه هوایی که به اصطلاح به آن Air Waybill گفته می شود و مخفف آن (AWB) است دارای یک سری تفاوت با بارنامه معمولی می باشد که از جمله این تفاوت ها می توان به موارد زیر اشاره نمود:

بارنامه هوایی

• بارنامه هوایی از آنجایی که یک سند مالکیت به حساب نمی آید پس قابل مذاکره نمی باشد.
• بارنامه هوایی در واقع یک گواهی و یک رسید می باشد که شرکت حمل و نقل هوایی در ازای تحویل گرفتن محموله تجاری آن را برای صاحب کالا صادر می کنند.
• این بارنامه پس از دریافت محموله تجاری توسط مسؤلین شرکت حمل و نقل هوایی صادر می شود.
• این نوع از بارنامه در ۹ نسخه صادر می شود.

بارنامه معمولی

• بارنامه معمولی به عنوان یک سند مالکیت صادر می شود.
• این بارنامه از سمت شرکت حمل و نقل دریای و یا زمینی به عنوان رسید صادر می شود.
• این نوع از بارنامه بعد از ارسال محموله تجاری به سمت مقصد صادر می گردد.
• بارنامه معمولی در ۳ نسخه صادر می شود.

کاربرد استفاده از بارنامه هوایی

بارنامه هوایی کاربردهای گوناگونی در روند تجارت بین المللی دارد که از جمله این کاربردها می توان به موارد زیر اشاره نمود:

• این بارنامه را شرکت حمل و نقل هوایی به عنوان گواهی و رسید صادر می کند.
• بارنامه هوایی به عنوان یک قرار داد بین صادر کننده و شرکت حمل و نقل هوایی منعقد می شود.
• بارنامه هوایی دارای یک شماره ردیابی است که با استفاده از این شماره صاحب کالا می تواند در هر لحظه از مسیر حمل و نقل محموله خود را بررسی کند.
• اطلاعات تماس خریدار و فروشنده در بارنامه قید می شود.
• از بارنامه هوایی می توان در فرایند حسابداری استفاده نمود و آن را به صورت حساب حمل و نقل پیوست نمود زیرا اطلاعات مفیدی در این زمینه دارد.
• این بارنامه در فرایند ترخیص کالا کاربرد بسیار زیادی دارد.
• بارنامه هوایی دارای دستورالعمل های مرتبط با جابه جایی است از این رو می توان از آن به عنوان کتاب قوانین جابه جایی استفاده شود.
• و ….

جمع بندی

در این مقاله سعی کردیم به اهمیت و نقش بارنامه هوایی جهت انجام اموری همچون ترخیص کالا از گمرک بپردازیم تا با آشنایی کامل از ضوابط، مقررات، چگونگی دریافت و انواع آن بتوانید به سرعت و به راحتی فعالیت تجاری خود را با استفاده از حمل بار هوایی به انجام برسانید. در حال حاضر، گمرک فرودگاه امام خمینی تنها گمرک بین المللی فعال در کشور جهت دریافت و ترخیص بار هوایی است که پیشنهاد می‌کنیم جهت ترخیص کالای خود از گمرکات کشور به ویژه گمرک فرودگاه از حق العملکاران و خدمات ققنوس ترخیص طی فعالیت‌های بازرگانی خود استفاده کنید.