بارنامه دریایی چیست؟ (راهنمای جامع)

آیا تا به حال فکر کرده‌اید که چگونه یک کانتینر پر از کالا از یک سوی جهان به سوی دیگر سفر می‌کند و به دست شما می‌رسد؟ این سفری طولانی و پرماجرا است که بدون یک سند مهم امکان‌پذیر نیست: بارنامه دریایی.

بارنامه دریایی، همانند یک گذرنامه برای کالاهاست. این سند نه تنها مشخص می‌کند که چه کالایی، از کجا به کجا ارسال می‌شود، بلکه حاوی اطلاعات ارزشمندی درباره مالک کالا، شرایط حمل و نقل و بسیاری موارد دیگر است.

تصور کنید شما یک تاجر هستید که می‌خواهید محموله‌ای چای از هند به ایران ارسال کنید. برای این کار، شما به یک بارنامه دریایی نیاز دارید که حاوی اطلاعاتی مانند نوع چای، وزن آن، بندر بارگیری و تخلیه، و شرکت کشتیرانی باشد؛ اما چرا بارنامه دریایی اینقدر مهم است؟ اجازه دهید در این مقاله از سوی کارشناسان گروه تجاری ققنوس  با هم سفری کوتاه به دنیای تجارت دریایی داشته باشیم و پاسخ این سوال را پیدا کنیم.

بارنامه دریایی چیست؟

بارنامه دریایی، سندی است که در حمل و نقل دریایی به عنوان گواهی حمل کالا و قرارداد بین صاحب کالا و شرکت کشتیرانی محسوب می‌شود. این سند پس از بارگیری کالا بر روی کشتی و دریافت هزینه حمل از سوی شرکت کشتیرانی صادر می‌شود. بارنامه دریایی نه تنها حاوی اطلاعات دقیق کالا از جمله نوع، وزن، حجم، تعداد بسته‌بندی، مبدأ و مقصد است، بلکه به عنوان یک قرارداد حقوقی نیز عمل می‌کند و شرایط حمل و نقل، مسئولیت‌های طرفین و تعرفه‌ها را مشخص می‌کند.

اهمیت بارنامه دریایی در تجارت بین‌المللی بسیار زیاد است. این سند به عنوان سند مالکیت کالا محسوب شده و با ظهرنویسی قابل انتقال به شخص ثالث است.

همچنین، بارنامه یکی از اسناد مهم برای انجام تشریفات گمرکی در مبدا و مقصد است. از طرف دیگر، بارنامه به عنوان یک مدرک معتبر برای پیگیری وضعیت کالا در طول مسیر و حل اختلافات احتمالی بین طرفین عمل می‌کند.

بارنامه‌های دریایی به دو دسته اصلی زیر تقسیم می‌شوند:

• بارنامه قابل مذاکره: بارنامه قابل مذاکره با ظهرنویسی قابل انتقال به شخص ثالث است و به عنوان یک ابزار مالی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. 
• بارنامه غیر قابل مذاکره: بارنامه غیر قابل مذاکره قابل انتقال نیست و تنها به عنوان رسید کالا صادر می‌شود.

بارنامه دریایی قواعد و مقررات خاصی دارد که باید حتما رعایت شود تا بتوانیم بگوییم این بارنامه، معتبر است. در ادامه این مطلب از گروه تجاری ققنوس ترخیص، به شرح بیشتر این قواعد می‌پردازیم.

معرفی انواع بارنامه دریایی

بارنامه دریایی یا Ocean/Marine Bill Of Lading انواع مختلفی دارد که در ادامه به طور کامل بررسی خواهیم کرد.

بارنامه مستقیم یا Direct B/L

نوع مستقیم نشان دهنده این است که هنگام انتقال کالا از بندر مبدا تا مقصد، وسیله حمل کننده بار تغییر نکرده است. این بدین معنی است که کالا تنها توسط یک کشتی و به صورت مستقیم به اسکله مورد نظر رسیده است؛ اما در برخی مواقع ممکن است محموله در کشوری دیگر بارگیری شده باشد که با امضای بارنامه مستقیم این اتفاق رخ نخواهد داد.

بارنامه چارتر یا Charter Party B/L

ابارنامه حمل بار دریایی چارتر حاکی از انتقال محموله با کشتی اجاره‌ای و دربست است. در این صورت تمام ظرفیت کشتی متعلق به محموله یک مشتری خواهد بود و کالای متفرقه‌ای در وسیله حمل کننده نباید قرار بگیرد. البته لازم است بدانید بارنامه چارتر مورد قبول بانک‌ها نیست.

بارنامه سراسری یا B/L Through

این نوع بارنامه دقیقا برخلاف شرایط  بارنامه مستقیم است؛ درواقع به نحوی اجازه حمل کالا با چند وسیله نقلیه را به شرکت حمل و نقل بین المللی می‌‍دهد. شرکت فورواردر می‌تواند در صورت نیاز از چند وسیله حمل کننده جهت جابجایی کالا استفاده کند؛ اما وسیله حمل اولیه باید کشتی باشد.

بارنامه سرویس‌های منظم دریایی یا Liner B/L

این بارنامه برای کشتی‌هایی صادر می‌شود که از برنامه مشخصی پیروی می‌کنند و دارای مقررات مخصوص به خود هستند. اصول و هزینه چنین کشتی‌هایی جهت حمل بار دریایی با سایر کشتی‌ها متفاوت است و هزینه آن کمی گران‌تر است.

بارنامه حمل مرکب فیاتا یا F.B.L

بارنامه دریایی حمل مرکب از جمله اسناد معامله‌ای تائید شده توسط اتاق بازرگانی می‌باشد که برای مشخص کردن عاملین و خدمه شرکت حمل و نقل مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این گونه بارنامه، مسئولیت تحویل کالا به مقصد گمرکی مورد نظر جهت ترخیص کالا از گمرک و همچنین مسئولیت خدمه کشتی بر عهده شرکت کشتیرانی است.

بارنامه غیر مخدوش یا Bill Of Lading Clean

بارنامه دریایی تمیز یا غیر مخدوش به این معنی است که در زمان تحویل کالا توسط شرکت حمل و نقل به گیرنده، هیچ بندی مربوط به معیوب بودن یا نبودن کالا در سند ثبت نشده است؛ به همین دلیل معروف به بارنامه تمیز یا غیرمخدوش است. البته توجه داشته باشید تمام انواع بارنامه باید این بند را در محتویات خود برای جلوگیری از مشکلات قانونی ذکر کنند.

بارنامه دریایی مخدوش یا Claused Bill of Lading

این بارنامه دقیقا برخلاف بارنامه تمیز است؛ درواقع در این سند به صورت مستقیم معیوب بودن یا نبودن بار ذکر شده است. بارنامه مخدوش مورد قبول تمام نهادهای حقوقی و بانکی است و دقت داشته باشید که این بند را در تمام بارنامه‌های دریافتی خود قید کنید.

بارنامه ترانسشیپ یا Transshipment Bill of Lading

نوع ترانسشیپ از نظر شرایط بسیار شبیه به بارنامه مستقیم است؛ به این منظور که محموله تنها از مسیر دریا و توسط یک کشتی به کشتی دیگر انتقال می‌یابد. علاوه بر این، لازم است بدانید در این بارنامه حمل بار هوایی باید تمام مقاصد توقف کشتی ذکر شوند.

بارنامه بیات یا Stale Bl

اگر بارنامه پس از مدتی از گذشت حرکت کشتی به بندر بارگیری ارائه شود، کهنه به شمار می‌رود. اصطلاح بارنامه بیات یا قدیمی هنگامی به کار برده می‌شود که سند پس از انقضای اعتبار به بانک مربوطه ارائه شود. به طور کلی حداکثر تا 20 روز از تاریخ حمل و نقل برای ارائه آن به بانک وقت هست؛ بنابراین واردکننده باید تلاش کند قوانین موجود را رعایت کند.

هر کدام از این بارنامه‌ها شامل اطلاعات مهمی هستند که نگهداری از آن‌ها ضروری است. در ادامه، به بررسی دقیق‌تر این موضوع می‌پردازیم.

برخی از قاعده های مهم بارنامه دریایی

همانطور که قبلا ذکر کردیم، بارنامه دریایی، سندی بسیار مهم در تجارت بین‌المللی است که حاوی قوانین و مقرراتی است که بر روابط بین فرستنده، شرکت کشتیرانی و گیرنده کالا حاکم است. 

• محدودیت مسئولیت شرکت کشتیرانی: این بدان معناست که شرکت کشتیرانی در قبال خسارات وارد شده به کالا، تا سقف مشخصی مسئول است. این محدودیت معمولاً بر اساس ارزش کالا یا وزن آن تعیین می‌شود. این قاعده برای محافظت از شرکت‌های کشتیرانی در برابر ادعاهای بیش از حد و تشویق آن‌ها به حمل و نقل کالا طراحی شده است.
• مسئولیت شرکت کشتیرانی: مسئولیت شرکت کشتیرانی از زمانی آغاز می‌شود که کالا در اختیار آن‌ها قرار گرفته و تا زمانی که کالا در بندر مقصد تحویل گیرنده شود ادامه دارد. البته، این قاعده با توجه به شرایط مندرج در بارنامه و قوانین حاکم بر قرارداد قابل تغییر است.
• شرایط حمل و نقل کالا: شامل نوع بسته‌بندی، نحوه بارگیری و تخلیه، مدت زمان حمل و نقل، هزینه‌های حمل و نقل و سایر شرایط مرتبط می‌شود.  این شرایط باید به وضوح در بارنامه ذکر شود تا هر دو طرف از حقوق و تعهدات خود آگاه باشند.
• فورس ماژور: فورس ماژور به رویدادهایی اطلاق می‌شود که خارج از کنترل طرفین قرارداد بوده و انجام تعهدات آن‌ها را غیرممکن یا بسیار دشوار می‌سازد. در صورت وقوع فورس ماژور، شرکت کشتیرانی ممکن است از انجام تعهدات خود معاف شود.
• تعیین قوانین حاکم بر قرارداد: معمولاً قوانین کشوری که قرارداد در آن منعقد شده یا کشوری که بندر بارگیری در آن واقع شده است، بر قرارداد حاکم خواهد بود.

این‌ها تنها برخی از قواعد مهم بارنامه دریایی هستند و قوانین و مقررات مربوط به بارنامه دریایی بسیار پیچیده و گسترده است.

اطلاعات درج شده در بارنامه دریایی

قبلا اشاره کردیم که بارنامه دریایی حاوی اطلاعات مهمی است که باید به خوبی نگهداری شوند چرا که این بارنامه، قراردادی بین طرفین تجارت است و از این منظر نیز بسیار حائز اهمیت خواهد بود.

اطلاعات مندرج در یک بارنامه دریایی بسیار متنوع است و بسته به نوع کالا، مسیر حمل و شرایط قرارداد می‌تواند تغییر کند. به طور کلی، یک بارنامه معمولاً شامل اطلاعات زیر است:

• مشخصات فرستنده و گیرنده: نام، آدرس، شماره تماس و سایر اطلاعات شناسایی فرستنده (صادرکننده) و گیرنده (واردکننده) کالا به طور کامل در بارنامه ذکر می‌شود.
• مشخصات کالا: نوع کالا، تعداد بسته‌ها، وزن ناخالص و خالص، ابعاد بسته‌ها، علامت‌های مشخصه و هرگونه اطلاعات دیگری که برای شناسایی کالا ضروری باشد، در این بخش ذکر می‌شود.
• مبدأ و مقصد: بندر بارگیری (مبدأ) و بندر تخلیه (مقصد) به طور دقیق مشخص می‌شود.
• شرایط حمل و نقل: شرایط حمل و نقل مانند نوع کشتی، مدت زمان تقریبی حمل، هزینه حمل و نقل، بیمه کالا، نحوه پرداخت هزینه‌ها و سایر شرایط خاص قرارداد در این بخش ذکر می‌شود.
• شماره و تاریخ صدور بارنامه: هر بارنامه دارای یک شماره منحصر به فرد و تاریخ صدور است که برای شناسایی و ردیابی آن استفاده می‌شود.
• امضای طرفین: بارنامه باید توسط نماینده شرکت کشتیرانی و در برخی موارد توسط فرستنده نیز امضا شود تا اعتبار قانونی داشته باشد.
• شرایط خاص: ممکن است برخی شرایط خاص مانند نوع بسته‌بندی مورد نیاز، الزامات گمرکی، یا دستورالعمل‌های خاصی برای حمل کالا در بارنامه ذکر شود.

علاوه بر اطلاعات ذکر شده، ممکن است برخی از بارنامه‌ها شامل اطلاعات دیگری مانند شماره کانتینر، نوع بارنامه (قابل مذاکره یا غیر قابل مذاکره)، و شرایط فورس ماژور نیز باشند.

تمام این اطلاعات به صورت دقیق و خوانا در بارنامه ثبت می‌شود تا در صورت بروز هرگونه اختلاف یا نیاز به پیگیری، به عنوان مدرک قابل استناد مورد استفاده قرار گیرد. بنابراین، دقت در تکمیل اطلاعات بارنامه از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.

از آنجایی که بیان کردیم بارنامه دریایی نوعی قرارداد بین طرفین معامله است، دریافت آن در حمل و نقل دریایی مهم و حیاتی است که در ادامه به آن می‌پردازیم.

اهمیت دریافت بارنامه دریایی در حمل و نقل دریایی

تا به اینجا می‌دانیم که بارنامه دریایی سندی است که نه تنها برای حمل و نقل فیزیکی کالا ضروری است، بلکه نقش مهمی در جنبه‌های مالی، حقوقی و تجاری تجارت بین‌المللی ایفا می‌کند. در زیر به برخی از مهم‌ترین دلایل اهمیت دریافت بارنامه دریایی اشاره می‌کنیم:

• اثبات قرارداد و تعهدات
• تعیین شرایط حمل
• تضمین حقوق طرفین
• اثبات مالکیت
• انتقال مالکیت
• تسهیل تشریفات گمرکی
• تعیین تعرفه‌های گمرکی
• پیگیری وضعیت کالا
• کاهش ریسک گم شدن کالا
• ضمانت پرداخت
• تسهیل تجارت بین‌المللی
• بیمه کالا
• حل اختلافات
• ثبت اطلاعات دقیق

تمام مواردی که ذکر کردیم، نشان می‌دهد بارنامه دریایی تا چه حد سند مهمی است و دریافت آن در حمل و نقل دریایی، مسئله مرگ و زندگی‌ست!

با پیشرفت تکنولوژی و فناوری در زندگی روزمره مردم، کسب و کار و تجارت هم به سمت الکترونیکی شدن پیش رفته است به طوری که می‌توان به شکل بسیار آسان‌تر و راحت‌تر بارنامه دریایی الکترونیکی دریافت کرد. در ادامه بیشتر به بارنامه دریایی الکترونیکی می‌پردازیم.

بارنامه دریایی الکترونیکی چیست؟

قبلا اشاره‌ای به بارنامه الکترونیکی کردیم اما اکنون قصد داریم بیشتر شما را با این نوع بارنامه آشنا کنیم.

بارنامه دریایی الکترونیکی، نسخه دیجیتالی بارنامه سنتی است که تمامی اطلاعات مربوط به حمل و نقل کالا را به صورت الکترونیکی ثبت و نگهداری می‌کند. این سند جایگزین بارنامه‌های کاغذی شده و فرآیندهای حمل و نقل را به طور قابل توجهی بهبود بخشیده است.

در بارنامه الکترونیکی، تمامی جزئیات مربوط به کالا، از جمله نوع کالا، وزن، حجم، تعداد بسته‌بندی، مبدأ و مقصد، شرایط حمل و نقل، اطلاعات مالکیت و سایر مشخصات به صورت دیجیتالی ثبت می‌شود. این اطلاعات به صورت ایمن در یک پایگاه داده ذخیره شده و قابل دسترسی برای تمامی ذینفعان در زنجیره تامین است.

بارنامه الکترونیکی، تحولی شگرف در صنعت حمل و نقل ایجاد کرده و فرایندهای سنتی را به شدت متحول ساخته است. این سند دیجیتال، با ارائه مزایای متعدد، به ابزاری ضروری و کارآمد در تجارت بین‌المللی تبدیل شده است. 

مزیت بارنامه الکترونیکی نسبت به کاغذی

گفتیم که بارنامه الکترونیکی نسخه دیجیتالی بارنامه کاغذی است و مزایای زیادی دارد. این مزایا را می­توانیم به شکل زیر نام ببریم:

• سرعت و کارایی بالا:
  • صدور، انتقال و پردازش سریع‌تر اسناد.
  • کاهش زمان انتظار و تسریع فرایندهای گمرکی.
  • دسترسی آسان و لحظه‌ای به اطلاعات بارنامه.
• کاهش هزینه‌ها:
  • صرفه‌جویی در هزینه‌های چاپ، حمل و نگهداری اسناد کاغذی.
  • کاهش خطاهای انسانی و هزینه‌های ناشی از آن‌ها.
• امنیت بیشتر:
  • حفاظت بهتر از اطلاعات محرمانه با استفاده از رمزنگاری و امضای دیجیتال.
  • کاهش خطر گم شدن، جعل یا تخریب اسناد.
• شفافیت و ردیابی‌پذیری:
  • امکان ردیابی دقیق مراحل حمل و نقل کالا از مبدا تا مقصد.
  • دسترسی به اطلاعات به روز و دقیق در هر زمان و مکان.
• کاهش اثرات زیست محیطی:
  • کاهش مصرف کاغذ و کاهش تولید زباله.
• تسهیل تجارت الکترونیک:
  • سازگاری با سیستم‌های تجاری الکترونیکی و اتوماسیون فرایندها.
• کاهش خطای انسانی:
  • کاهش خطاهای ناشی از ورود دستی اطلاعات.

به طور خلاصه، بارنامه الکترونیکی با ارائه مزایای متعدد از جمله سرعت، امنیت، شفافیت و کاهش هزینه‌ها، به عنوان جایگزینی کارآمد و مطمئن برای بارنامه کاغذی در صنعت حمل و نقل دریایی مطرح شده است.

آنچه دراین مطلب خواندید…

تا به اینجا، گفتیم که بارنامه دریایی، سند بسیار مهمی در حمل و نقل دریایی است و به نوعی، قراردادی مهم و معتبر میان خریدار و فروشنده تلقی می‌شود. نکات مطرح شده در این نوشته مهر تاییدی بر این اهمیت است.

بارنامه دریایی، نه تنها یک مدرک ساده برای حمل کالا است، بلکه یک قرارداد حقوقی، سند مالکیت و ابزار مهمی برای کنترل و ردیابی کالاهاست. این سند، پل ارتباطی بین تولیدکنندگان، صادرکنندگان، حمل‌و‌نقل‌کنندگان و واردکنندگان است و به این ترتیب، به روان‌تر شدن جریان کالا در سطح جهانی کمک می‌کند.

به یاد داشته باشید، هر محصولی که از کشورهای دیگر وارد کشور ما می‌شود، یک بارنامه دریایی دارد که داستان سفر آن محصول را روایت می‌کند.

اگر سوالی در ذهن شما در مورد بارنامه دریایی شکل گرفته، مشتاقانه منتظریم تا به شما کمک کنیم. در بخش نظرات منتظر شنیدن نظرات و سوالات شما هستیم. همچنین، می‌توانید با کارشناسان ما در گروه تجاری ققنوس ترخیص تماس گرفته و مشاوره‌ای دقیق و کامل دریافت کنید.

سوالات متداول